SI PADRE AGATON (REPRESENTASYON NG ESPANYA) BILANG PANGUNAHING PAKSA NI RIZAL NA IMPLUWENSYA SA KAUGALIAN AT GAWI NG MGA TAGALOG SA PANAHON NG KOLONYALISASYON

Hindi nabigyan ng pagkakataon si Rizal natapusin ang kanyang ikatlong nobela. Masyadong ispesipiko ang bawat detalye na tahasang tumutuligsa sa kultura, kagawian at pamumuhay ng mga mamamayan sa kaTagalugan. Malay ang bawat isa sa atin na ang kanyang dalawang nobela (El Filibusterismo at Noli Me Tangere) ay gumawa ng pangalan sa industriya ng panitikan at nag-iwan ng tatak sa ating kasaysayan kung ihahambing sa Etikang Tagalog (Bawat sibilisasyon ay may depinisyon ng etika, kaninong etika nga ba? Para sa mga kolonisador etika nila ang tama. Lahat ng hindi puti ay subject for moralization at ethics convertion. Ang etika ay para lamang ba sa mga puti? May etika naman ang mga katutubo, hindi nga lang kinikilala.) na hindi pa gaanong ginagamit at tinatalakay sa mundo ng akademya.

Kumpara sa dalawang nobela ni Rizal, hamak na mas tumutuon ito sa kaugalian at kagawian ng mga Tagalog sa ilalim ng pamamalakad ng Espanya. Pinakita ni Rizal kung papaano hinuhubog ng Relihiyon ang kamalayan ng mga tagalog at kung papaano ito nag-aambag sa kalinangan (medyo nag-aalinlangan pa ako sa pag gamit ng salitang kalinangan, may pagtingin pa ako na ang kalinangan ay sang-ayon sa mga kolonisador. Ngunit ginamit ko na rin sapagkat ito pa lamang ang nakikitang maayos na salitang pwedeng gamitin) ng bawat isa. Nagkakaroon ng moralisa ang pamayanan sa kung ano ang tama sa mali at ang mali sa tama na bitbit ng doktrina ng simbahan, umaayon sa pamantayan ng simbahan at sa sinusunod na kautusan ayon sa nobilidad ng kura bilang biyaya daw ng langit sa kalupaan.

Malay si Rizal sa pananaw-mundo at sensibilidad na gisingin at alisin ang pakiwaring pagkawala-sa-sarili ng mga Tagalog bunga ng masasamang panaginip na bitbit ng kolonyalismo. Alam niyang malaki ang pangangailangan sa usapin ng nasyonalismo na hindi dapat atrasado.

Ang Etikang Tagalog ay isang pagtatangkang kausapin ang malawak na hanay ng mamayan sa wika na kung saan taal ang kanilang dila.  Si Rizal ay nahirapan itong isakatuparan kahit nagsubok siyang gawin, mukhang nagkulang sa pagtatangka. Sa tingin ko ay hindi siya nagtagumpay sa kanyang mithiin na intindihin ng mga Tagalog (noong kanilang panahon) dahil hindi naman ito naisulat sa wikang tagalog, na dapat sana ay naging maalam sila dito dahil ito ay nakalaan para sa kanila. Isa itong kwento na dapat sana ay mas madaling magagap ng pangkaraniwang Pilipino (mga Pilipinong hindi nakaka intindi ng wikang Espanyol) kumpara sa mga ilustrado at naghaharing-uri na nagpapalaganap ng yabang ng kolonisador at ng kaalamang kanluranin noong panahon ng hayagang kolonyalismo.

Kay Rizal narin nanggaling na malaki ang pangangailangan sa matibay na paggamit ng katutubong wika. Inamin naman ni Rizal na nahirapan siya sa pagsulat gamit ang wikang Tagalog kaya mas pinili niyang gamitin ang wikang Espanyol (kung matatandaan, gumamit si Rizal ng wikang Espanyol sa Noli at El Fili dahil ang kaniyang kinakausap ay ang mismong kapangyarihan, ang mismong may hawak ng estado. Kailangan niyang makisabay sa wikang ginagamit ng mga kolonisador upang mas madaling ipahayag ang kaniyang layunin), “malalim na napakaloob at sangkot sa wikang mananakop” (Ocampo, E.T. 2012).

Sa una at ikalawang kabanata pa lamang ay maayos na naisalarawan ang pamumuhay sa partikular na mitikal na bayan ng Pili. Inumpisahan ito sa pagpapakita kung gaano kahalaga at ka-impluwensya ang relihiyon sa kamalayan ng mga Tagalog. Nailarawan ng maayos kung papaano konektado ang Kura sa mga mamayan, “Naiiiskandalo ang buong simbahan, sapagkat tumangging magbigay ng komunyon kaninuman ang kurang si Padre Agaton, sa panahong itong kasagsagan ng kuwaresma, simula ng Mahal na Araw. Hindi mapakali ang mga deboto, namumugto sa pagkayamot ang ilan – datapwat hindi makuhang magalit  - karamihan nagbubulung-bulunganng kung ano-anong hinuha at sapantaha.” (Ocampo, E.T. 2012, pg.35). Masasabing apektado ang lahat matapos hindi magbigay ng komunyon ang kura, sa kabilang banda ang kaugalian ng pagbubulung-bulungan (Makapangyarihan ang bulungan sa teksto, hindi natin alam kung ano ang kanilang eksaktong mga sinasabi. Maaaring bulungan ng pagsang-ayon, pakikisimpatiya etc., mga tinig na hindi mailabas) ay nabigyan ng diin. Makikita ang gawaing nag sisimba ang mga tagalog, humaharap sa altar ng sambahan samantalang mag babatuhan ng huntahan sa harap mismo ng sinasabi nilang Diyos.

Naipakita na hindi marginalisado ang relihiyon, at kahit kailan man ay hindi ito magiging marginalisado. Ito ang dominant power of force (sa panahon ng kolonyalismo ng Espanya) at ang Doktrina ng Katolisismo ang dominant power of religious practice. Mababasa naman sa unang bahagi ng teksto na kahit gaano kainit sa loob ng simbahan at gaano nagsiksikan ang bawat sumasamba ay patuloy pa rin nila itong ginawa dahil sinasabi ng relihiyon na wala itong pinipiling uri, lahat ng gustong mabiyayaan ng poong maykapal at lahat ng gustong mahawakan sa kamay ang Kura ay kailangan dumalo sa Misa. Relihiyon ang naging susi upang pagbuklurin ng kolonyalismo ang bayan ng Pili.

Sa katayuan ni Padre Agaton, nabigyan ng paglilinaw na iisa ang Relihiyon at ang Estado o mas tamang sabihin na mas makapangyarihan ang Relihiyon kaysa sa Estado. Nabanggit na “Higit pa sa kairalan ng Diyos, ng araw, ng agham o maski nang kapalaran – walang mas importante pa sa persona ni Padre Agaton, ang bantog na kura, kinakatakutan ng buong probinsya mula sa kulang palad na magsasaka hanggang sa gobernador na mapagmata.”(Ocampo 2012, pg.49). Sinasabing ang Kura ay biyaya daw ng Diyos mula sa langit upang iligtas ang mitikal na bayan ng Pili sa kahit anong trahedya at kamalasan. Ganito na lamang ang pag-uugali ng mga Pilipino, ganito na lamang ang kanilang pagsamba sa mismong abilidad ng Kura bilang malinis at maayos, matikas sa kanyang kilos, pino at maringal sa hanay ng mga awtoridad, mapanaig at matayog sa harap ng iba, at napapanatili ang kaniyang prestihiyoso na naayon sa kanyang uri, ipinapakita lamang niya ang mataas na dapat na pagtingin sa mga katulad niyang alagad daw ng langit.. Hindi na nila kinikilala ang natural nabatas at siyentipikong  pagtingin, dahil narin siguro na binulag ang mga Tagalog gamit ang relihiyon.

Si Padre Agaton daw ang buhay na manipestasyon nakatangi-tangi daw ang kabutihan ng langit. Ang lahat ng susunod sa kaniyang kautusan ay maaring mailigtas mula sa kumunoy ng impiyerno at mabubuhay daw ng walang hanggan kasama ang Diyos sa langit.

May pagtingin ang mga katagalugan na mababa ang uri ng mga piyesta na hindi napupuntahan ni Padre Agaton, at kung makapunta man kailangan ay engrande ang piging. Masasabing dinadaan nila sa luho ang pagdaraos ng piging basta naroon ang Kura. Sa inisyal na pagtingin ay makikitang kahit maubos o mawalan nang pinansya ang nagpapahanda gagawin nila basta hindi madismaya ang Kura. Lahat ng kilos ni Padre Agaton ay tinuturing nilang sagrado. “maski ang tadyak na natanggap ng sakristang mayor ay naturing na handog ng nobilidad…” (Ocampo, E.T. 2012, pg.53).

       Makikita naman sa karakter ni Kapitana Barang ang isang relihiyosang asawa na patuloy sa pagsunod sa doktrina ng Katolisismo. Ngunit malaking kabalintunaan naman dahil kung sino pa ang siyang mayaman sa aral ng moralisa (ng bibliya) ay siya pang puro pangmamata ang laman ng bunganga. Malaki ang impluwensya ng relihiyon sa kanya, may paniniwala ito na matatanggal daw ang pagka-demonyo sa anak ni Anday oras na ito mabendisyunan (pero hindi nangyari matapos itong humagulgol ng iyak sa loob ng simbahan). “Naniniwala ang butihing senyora na isang akto ng kabanalan ang parangalan ang makasalanang iyon at sagipin ang ina at anak nito mula sa impyerno” (Ocampo, E.T. 2012, pg.75).

       Matibay ang pakiwari na mas makapangyarihan ang simbahan kaysa sa estadao. Si Kapitan Panchong ay sanggang-dikit kay Padre Agaton. Mas abala pa ang kapitan sa kaniyang regalo sa Kura kahit nagkakaroon na nang malaking pangangailangan ng bagong tulay sa kaniyang nasasakupan. Ang mahalaga sa kaniya ay matuloy ang kaniyang reeleksyon. Kailangan niyang dumikit at magpalakas sa Kura para mabiyayaan ng basbas mula sa langit upang muling manalo sa eleksyon.

           Maraming kaugalian at kagawian ang nai-impluwensyahan ni Padre Agaton sa mitikal na bayan ng Pili bilang alagad at tagapagligtas ng Diyos sa kalupaan ng kanilang bayan. Ang mga paniniwalang bitbit ng mga kolonisador ang matibay na argumento kung bakit nasabing  si Padre Agaton ang pangunahing paksa na naka impluwensya sa kaugalian at gawi ng mga Tagalog sa teksto. Si Padre Agaton bilang icon ng langit sa lupa ang idolo ng bawat mamamayan ng Pili para magkaroon ng sinasabing Etika ng mga Tagalog sa standard ng mga kolonisador. Etika ang pangunahing paksa, ang mga nakagawian at pag-uugali ng mga Pilipino ang naging primaryang pansinin sa libro.

          Upang malasap ang orihinal na akda, tagumpay itong naisalin ni Ocampo sa wikang Filipino.  Ito ang siyang makakapagpadama sa kulay, tunog at laman ng bawat usapin sa Etikang Tagalog. Isa rin itong malaking hakbang sa paggamit ng Wikang Pambansa bilang batayan at pangunahing wika na maaring magamit sa mga pananaliksik sa panitikan. Maganda ring tingnan na si Ocampo bilang manunuri ng panitikan at historyador ay nakagawa ng isang kritikal na pagbasa sa ikatlong nobela ni Rizal.

          Sa ilang mambabasa na hindi o wala sa industriya ng panitikan, malaking tulong ang pagkilala sa antas ng tradisyong panitikan na mailulugar ang panunuri sa karanasan ng panitikang kinabibilangan. Kung dadalin natin sa postmodernistang panahon o ibebenta ang ganitong porma ng panitikan sa mga kabataan, mas pipiliin nila ang Twilight at Harry Potter kaysa sa Etikang Tagalog.

Ito ay isang malaking hakbang at hamon sa mga susunod pang mananaliksik kung papaano nila ilalapit ang panitikang lubos na pinag-iwanan ng panahon sa mga mambabasang pinpili ang produkto ng kanluran.

            Maikli pero malaman, bitin ngunit maalam. Tama si Ocampo, nakilahok na si Rizal sa pulitikal na posisyon at pagtunggali sa estruktura ng kapangyarihang umiiral. 

IKAW NA NAGHIHINTAY

tinaya ko na ang aking katawan - masaktan
alam kong may patutunguhan - hindi nga
lang sigurado ang kalalabasan
mahigpit parin akong kumakapit
kahit masakit
mahirap na kasing pangunahan ng takot,
talo ka kung mangyari
ang mga piling naghihintay lamang
ang nabibigyan ng pagkakataon
para maging masaya
'wag sana tayo bigkisin
ng pagkaduwag
para magpalamon sa grabedad
na animo'y hamog na
unti-unting nilulusaw
ng liwanag sa umaga
hindi naman nawawala ang pag-ibig,
nababawasan lang
silang mga mangingibig na naghihintay
sa kapwa nila mangingibig
walang panganib sa pangakong binitawan
sasabihin ko muli, maniwala ka
magtiwala ka

Walang malinaw na dahilan kung bakit tayo, kung merong naging tayo

Hindi naman ako nakikipaglaro. Alam kong talo 'ko. Tanggap kong lampa ako. Pero sana una pa lamang ay sinabi mo namang magpa - patintero tayo para kahit papaano ay naging handa ako.

Hindi ko din naman alam na ang bawat isa ay parehong walang kahandan sa mga bagay na hindi naman talaga natin dapat ginawa, sa mga bagay na hindi natin pinasok; oo, pumasok tayo sa panibagong mundo. Walang malinaw na dahilan kung bakit tayo, kung merong naging tayo.

Iniisip ko nga dati kung minahal mo ba talaga ang aktibismo sa kung ano ito o minahal mo ang aktibismo sa kung sino ako. Alam nating darating ang panahon na ang bawat bagay ay kailangang maghiwalay. Hindi ko alam kung tama ba ang mga bagay. Kung tama ba ang naging ikaw at ako? Kung tama na sa panahong ito ay pilit ko itong tinatapos ang bukas na liham na ito kahit alam kong masasaktan ka at ako. Pero ito ang alam kong tama, ang ipa-alam sa'yo; na hanggang dito na lamang. Na hindi ko na kaya. Marahil sa mga oras na ito nasasagot ko na ang katanungang nasaan nga ba hangganan ng salitang hangganan.

Siguro nga'y naging libangan natin ang masaktan. 

At marahil ay pinagdikit na tayo ng salitang 'patawad'. Wala namang masamang magkamali, masama yung hindi ka nagbago at na nanatiling nagkakamali. Hindi ko alam kung pinalitan ko na ang mga tala sa langit na patuloy ang pagbabantay, nagsasawa sa kakatitig at kakapakinig sa mga bagay na hindi ko naman kayang sagutin, sa mga dahilang hindi sapat ang pagtanggap sa pag-intindi. 

Pilit mong hinahawakan ang kalderong maiinit kahit alam mong mapapaso ka, masusugatan. Pero hinahawakan mo parin. Marahil kung nakakapagsalita lamang ang kalderyo ay matagal na nitong sinabi sa'yo na tama na ang pagpapakulo mo sa akin, baka masobrahan at lumambot ang tubig. Ngunit sa huli, alam mong masakit. 'Wag kang magalit at huwag mong sisihin ang kaldero kung bakit ka napaso. Nasugatan ka pero alam mo sa sarili mo na darating ang panahon na ang sugat na 'yan ay maghihilom din.

Matuto kang gamutin ang sarili.

Alam mong gagaling din 'yan. Mapaso ka ngayon malay mo bukas ay hindi na. Natuto kana sa mga bagay na naging bahagi ng pagkakamali.

'Wag na nating lamanan pa ang baso, 'wag ng paapawin pa. Tapos ka ng uminom, may mas nauuhaw pa kaysa sa'yo. Hayaan na nating painumin ang iba. 

Siguro'y hinog na muli ako sa ubod. Handa ng magpakain sa iba.

Alam mo kung sino ka.

Si #AMALAYER Sa Mundo ng SHARE, LIKE at POST

Naging maingay ng halos tatlong araw (at maingay parin ngayon, naririnig ko ang kulitan ng mga kolektib ko, #AMALAYER!) si Paula Salvosa matapos nitong ipahiya o sa mas malala ay tinanggalan ng hiya ang mala-manggagawang lady guard sa line 2 ng LRT station. Kung magkakaroon lamang tayo ng award para sa mga unconditional acting malamang sa mga dapat ay baka si Salvosa na ang panalo. On the spot ang performance ni ate (check na agad ang 50% ng natural acting) at syempre, benta sya sa viewers.

Hindi naman malalagay sa alanganin ang kahihiyan ni Salvosa kung hindi naging viral ang kanyang video, pero pano nga ba ito kumalat?

Nagsimula lang naman sa simpleng upload sa isang social networking site na in-demand na gamitin ng mga Filipino, pero for real tayo ang pinaka madaming at active user nito sa buong mundo.

Sa simpleng repost at share ng mga bagay na pinost ni crush o shineyr ni ex ay makikigaya na tayo (aminin). Nanigurado ba tayo kung ano ang nasa likod ng bawat picture na ating nire-repost o mga link na ating pino-post? Masasagot ng ilan na oo. Sigurado sila. Pero ang iba? Masyadong malawak at malaman ang mga social networking site para lamanan pa ng matatabang kaisipa ng mga Filipino. Aminin man natin o hindi, masakit kung sakaling tayo ang mabuli sa Facebook. Hindi madaling makalimot. Ala-ala ang  isang bagay na hindi kayang makalimutan. 

Dito na nga lang ba nagtatapos ang gawain ng teknolohiya sa atin? Masasabing oo, masasabong hindi. Nilalamon na tayo ng kulturang tama ang manghusga. Tama ang gumawa ng mali dahil gumagawa naman ng mali ang pamahalaan. Tamang tama nga ang ating pagkakamali (at sinabi kong tayo dahil aminado ako, MALAKI rin ang pagkakamalaki ko). 

Mas nabibigyan pa natin ng atensyon ang tanggal dangal na usapan sa facebook kaysa i-share natin ang balitang nagsasabing "dre! MRT at LRT fare hike na daw!". Bakit nga ba mas trending pa ang ganitong isyu sa mga Filipino? Alam kong alam mo ang kasagutan, hindi ko na kailangan pang sabihin at alam kong kaya mong sagutin. Ang tanong, bakit hindi mo/natin sinasa-praktika? 'Yan ang hindi ko sigurado ang kasagutan. Mas makakabuting alamin at kilalanin natin ang mga bagay na nag-aamabg kung bakit tayo tumuturol sa ganitong gawain.

Tama si Bob Ong, nakakalungkot (lungkot na hindi kayang tumbasan ng kahit ano) ang nagiging imahe ng Filipino. Hindi pa man din patay ang katawang lupa ni Salvosa ay inililibing na natin siya sa kahihiyan. Panghabang-buhay, kahit i-delete mo 'yan. Mananatili at mananatili parin ang bawat piraso ng ala-ala. Hindi natin kayang itago. Nakakasakit na tayo minsan sa bawat SHARE, LIKE at POST, may mga taong pinipili na lamang magkubli sa isang sulok at manahimik. 

File, deleted.